Safety Data Sheet (SDS) เอกสารข้อมูลความปลอดภัยสารเคมี ที่ต้องรู้

18

Safety Data Sheet หรือที่รู้จักกันในชื่อ SDS เป็นเอกสารสำคัญที่ใช้ในการจัดการสารเคมีอย่างปลอดภัย โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้ข้อมูลที่ชัดเจนและครบถ้วนเกี่ยวกับคุณสมบัติ ความเป็นอันตราย และวิธีการปฏิบัติงานอย่างปลอดภัยกับสารเคมี SDS เป็นเครื่องมือที่ผู้ปฏิบัติงานและผู้จัดการความปลอดภัยในสถานประกอบการต้องรู้จัก และรู้วิธีใช้อย่างถูกต้อง เพื่อป้องกันการเกิดอุบัติเหตุและผลกระทบต่อสุขภาพจากการทำงานกับสารเคมี

วันนี้ผมจะพาเจาะลึกถึงโครงสร้างของเอกสาร Safety Data Sheet (SDS) และความสำคัญในการทำงานกับสารเคมีอย่างปลอดภัย โดยอ้างอิงแนวทางจากมาตรฐานสากล

Safety Data Sheet คือ อะไร?

Safety Data Sheet (SDS) คือ เอกสารข้อมูลความปลอดภัยที่ใช้ในการจัดการสารเคมีตามกฎหมาย มาตรฐานระดับสากล เช่น ระบบการจำแนกและติดฉลากสารเคมีโลก (Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals หรือ GHS) กำหนดให้ผู้ผลิตและผู้จำหน่ายสารเคมีต้องจัดทำ SDS ให้กับผู้ใช้ เพื่อให้ข้อมูลที่จำเป็นสำหรับการทำงานอย่างปลอดภัย

SDS ถูกออกแบบมาเพื่อให้ข้อมูลเกี่ยวกับอันตรายที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้สารเคมี วิธีป้องกันที่ควรใช้ วิธีจัดเก็บสารเคมีอย่างเหมาะสม และวิธีจัดการกับกรณีเกิดเหตุฉุกเฉิน เช่น การรั่วไหลของสารเคมี

โครงสร้างและเนื้อหาของ Safety Data Sheet ต้องมีอะไรบ้าง

SDS มักจะประกอบด้วย 16 ส่วนหลัก ซึ่งแต่ละส่วนมีเนื้อหาที่สำคัญและจำเป็น สำหรับการจัดการสารเคมีได้อย่างปลอดภัย :

1) ข้อมูลเกี่ยวกับสารเคมี และบริษัทผู้ผลิตหรือจำหน่าย (Identification)

ส่วนนี้ให้ข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับสารเคมี รวมถึงชื่อผลิตภัณฑ์ สูตรทางเคมี รายละเอียดของผู้ผลิตหรือผู้จัดจำหน่าย ที่อยู่ หมายเลขโทรศัพท์ และข้อมูลการติดต่อฉุกเฉิน ข้อมูลนี้จำเป็นสำหรับการระบุสารเคมีได้อย่างถูกต้องและติดต่อในกรณีฉุกเฉินได้ทันที

2) ข้อมูลความเป็นอันตราย (Hazards identification)

อธิบายถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นจากสารเคมี ไม่ว่าจะเป็นอันตรายต่อสุขภาพ สิ่งแวดล้อม หรืออันตรายทางกายภาพ มีการระบุคำเตือน (Signal words) ป้ายสัญลักษณ์อันตราย (Pictograms) และแถลงการณ์ความเสี่ยง (Hazard statements) ที่เกี่ยวข้องกับสารเคมีนั้น ๆ

3) ส่วนประกอบและข้อมูลเกี่ยวกับส่วนผสม (Composition/Information on ingredients)

ระบุส่วนผสมหลักของสารเคมี รวมถึงสารประกอบที่เป็นอันตราย โดยมีการให้ข้อมูลเกี่ยวกับร้อยละของส่วนผสมและการจำแนกสารตามระบบ GHS เพื่อให้ผู้ปฏิบัติงานทราบถึงส่วนประกอบและความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นจากการสัมผัส

4) มาตรการปฐมพยาบาล (First aid measures)

ให้คำแนะนำเกี่ยวกับวิธีการปฐมพยาบาลเบื้องต้น ในกรณีที่ผู้ปฏิบัติงานสัมผัสกับสารเคมี  ไม่ว่าจะเป็นการสูดดม การสัมผัสทางผิวหนัง การกลืนกิน หรือการสัมผัสกับดวงตา รวมถึงข้อมูลเพิ่มเติมในกรณีที่จำเป็นต้องเข้ารับการรักษาพยาบาล

• • • • อ่านเพิ่มเติม : วิธีปฐมพยาบาลผู้สัมผัสสารเคมี

5) มาตรการผจญเพลิง (Fire fighting measures)

อธิบายวิธีการดับเพลิงที่เหมาะสมเมื่อเกิดไฟไหม้สารเคมี รวมถึงชนิดของสารดับเพลิงที่ควรใช้ เช่น น้ำ โฟมดับเพลิง คาร์บอนไดออกไซด์ นอกจากนี้ยังระบุถึงอันตรายจากการเผาไหม้ และอุปกรณ์ป้องกันที่ผู้ผจญเพลิงควรสวมใส่

6) มาตรการจัดการเมื่อมีการหกรั่วไหล (Accidental release measures)

ให้คำแนะนำในการจัดการกับกรณีที่เกิดการหกรั่วไหลของสารเคมี รวมถึงการป้องกันอันตรายต่อผู้ปฏิบัติงานและสิ่งแวดล้อม วิธีการกำจัดสารที่หกรั่วไหลอย่างปลอดภัย การป้องกันการกระจายของสาร และการฟื้นฟูพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ

7) การใช้และการจัดเก็บ (Handling and storage)

ส่วนนี้ให้คำแนะนำเกี่ยวกับวิธีการใช้งานและการจัดเก็บสารเคมีอย่างปลอดภัย เช่น ข้อควรระวังในการจัดการเพื่อป้องกันการเกิดอุบัติเหตุ วิธีจัดเก็บสารเคมีในที่ที่เหมาะสม และวิธีการจัดเก็บเพื่อป้องกันการเกิดปฏิกิริยาที่เป็นอันตราย

8) การควบคุมการได้รับสัมผัสและการป้องกันส่วนบุคคล (Exposure controls/Personal protection)

ระบุค่าเกณฑ์ความปลอดภัยในการสัมผัสสารเคมี เช่น ค่าเกณฑ์การได้รับสาร (Occupational Exposure Limits) และมาตรการป้องกันส่วนบุคคลที่ผู้ปฏิบัติงานควรใช้ เช่น ถุงมือ หน้ากากกรองสารเคมี หรือแว่นตานิรภัย

9) สมบัติทางกายภาพและเคมี (Physical and chemical properties)

ให้ข้อมูลเกี่ยวกับคุณสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร เช่น จุดเดือด จุดหลอมเหลว ความหนาแน่น ความสามารถในการละลาย และค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) เพื่อให้ผู้ปฏิบัติงานเข้าใจลักษณะของสารเคมีที่ทำงานด้วย

10) ความเสถียรและการเกิดปฏิกิริยา (Stability and reactivity)

อธิบายถึงความเสถียรของสารเคมีและปฏิกิริยาที่อาจเกิดขึ้น เช่น ปฏิกิริยากับสารอื่น ๆ หรือปัจจัยสิ่งแวดล้อมที่อาจทำให้เกิดการระเบิดหรือการเผาไหม้ รวมถึงสภาพแวดล้อมที่ควรหลีกเลี่ยง

11) ข้อมูลด้านพิษวิทยา (Toxicological information)

ให้ข้อมูลเกี่ยวกับผลกระทบต่อสุขภาพของสารเคมี เช่น ผลกระทบระยะสั้นและระยะยาว การสัมผัสกับสารอาจทำให้เกิดพิษวิทยาหรือโรคภัยไข้เจ็บได้อย่างไร

12) ข้อมูลด้านระบบนิเวศ (Ecological information)

ให้ข้อมูลเกี่ยวกับผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมของสารเคมี เช่น ความสามารถในการย่อยสลายทางชีวภาพ ความเป็นพิษต่อสิ่งมีชีวิตในน้ำและการสะสมตัวของสารในห่วงโซ่อาหาร

13) ข้อพิจารณาในการกำจัด (Disposal considerations)

ระบุถึงวิธีการกำจัดสารเคมีและภาชนะที่ใช้ในการบรรจุสารเคมีอย่างถูกต้องและปลอดภัย เพื่อป้องกันการก่อให้เกิดมลภาวะต่อสิ่งแวดล้อม

14) ข้อมูลสำหรับการขนส่ง (Transport information)

อธิบายถึงข้อกำหนดและมาตรการสำหรับการขนส่งสารเคมีอย่างปลอดภัย ไม่ว่าจะเป็นทางบก ทางน้ำ หรือทางอากาศ รวมถึงการจัดการในกรณีเกิดอุบัติเหตุระหว่างการขนส่ง

15) ข้อมูลเกี่ยวกับกฎข้อบังคับ (Regulatory information)

ให้ข้อมูลเกี่ยวกับกฎข้อบังคับทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับสารเคมีนั้น ๆ เช่น การจำแนกประเภทของสารเคมีภายใต้กฎหมายท้องถิ่น และกฎหมายสากล

16) ข้อมูลอื่น ๆ (Other information)

ส่วนสุดท้ายนี้จะประกอบด้วยข้อมูลเพิ่มเติมที่อาจมีประโยชน์ เช่น วันที่ปรับปรุงเอกสารล่าสุด ข้อมูลการฝึกอบรมสำหรับผู้ปฏิบัติงาน หรือคำแนะนำอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง

ความสำคัญของ SDS ในการทำงานกับสารเคมี

Safety Data Sheet หรือ SDS มีบทบาทสำคัญในสถานประกอบการที่ทำงานเกี่ยวข้องกับสารเคมี เพื่อให้ผู้ปฏิบัติงานมีข้อมูลที่เพียงพอในการปฏิบัติงานอย่างปลอดภัยและสามารถป้องกันตนเองจากอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได้อย่างมีประสิทธิภาพ การใช้งาน SDS เป็นสิ่งจำเป็นในทุกขั้นตอน ตั้งแต่การขนส่ง การเก็บรักษา ไปจนถึงการกำจัดสารเคมีอย่างปลอดภัย

วิธีการอ่านและใช้งาน Safety Data Sheet อย่างถูกต้อง

สำหรับผู้ปฏิบัติงานด้านสารเคมี การอ่าน SDS ควรเป็นสิ่งที่ทำเป็นประจำ และต้องมีความเข้าใจในเนื้อหาแต่ละส่วนอย่างถ่องแท้ เพื่อการนำข้อมูลจาก SDS ไปใช้อย่างเหมาะสม และช่วยลดความเสี่ยงจากอุบัติเหตุและการสัมผัสกับสารเคมีโดยไม่ตั้งใจ สิ่งสำคัญคือการสวมใส่อุปกรณ์ป้องกันตามที่ระบุใน SDS และปฏิบัติตามคำแนะนำในการจัดการกับสารเคมีอย่างเคร่งครัด

ผู้ปฏิบัติงานเกี่ยวกับสารเคมีอันตรายสามารถเรียนรู้ เกี่ยวกับเอกสาร SDS ได้ผ่านการอบรมสารเคมี  ที่ก่อนปฏิบัติงานลูกจ้างทุกคนต้องผ่านการอบรมก่อน นอกจากนี้ยังต้องมีการทบทวนความรู้สารเคมี ผ่านหลักสูตรความปลอดภัยในการใช้สารเคมี ทุกปี

ติดต่อสอบถามคอร์สอบรม : [email protected]

ความท้าทายในการปฏิบัติใช้งานเอกสาร SDS

แม้ว่า SDS จะเป็นเอกสารที่ให้ข้อมูลอย่างครบถ้วน แต่การนำไปใช้งานในสถานที่ทำงานจริงอาจมีข้อจำกัด เนื่องจากบางครั้งผู้ปฏิบัติงานอาจไม่เข้าใจข้อมูลเชิงเทคนิคใน SDS อย่างชัดเจน หรือไม่สามารถเข้าถึงเอกสารได้ง่าย การฝึกอบรมและการให้ความรู้แก่พนักงานจึงมีความสำคัญ เพื่อให้สามารถใช้งาน SDS อย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ การปรับปรุงและการอัปเดตข้อมูลใน SDS ให้ทันสมัยอยู่เสมอ ก็เป็นสิ่งจำเป็นเพื่อลดความเสี่ยงจากการทำงานกับสารเคมี

กฎหมายและมาตรฐานที่เกี่ยวข้องกับ Safety Data Sheet

ในหลายประเทศ มีกฎหมายและข้อบังคับที่บังคับให้สถานประกอบการต้องจัดทำและเก็บรักษา SDS สำหรับสารเคมีที่ใช้ในกระบวนการผลิต กฎหมายนี้มีการบังคับใช้ในระดับสากลผ่านระบบ GHS ที่ทำให้เกิดความสอดคล้องกันระหว่างประเทศในการจัดการกับสารเคมี และเพิ่มความปลอดภัยในสถานที่ทำงาน

สรุป

Safety Data Sheet หรือ SDS เป็นเเอกสารข้อมูลความปลอดภัยในการทำงานกับสารเคมีสำคัญ อย่างปลอดภัย โดยมีบทบาทในการให้ข้อมูลที่ชัดเจนเกี่ยวกับความเป็นอันตราย วิธีการจัดการ และวิธีการป้องกันจากสารเคมี สำหรับผู้ปฏิบัติงาน การศึกษาและทำความเข้าใจ SDS อย่างละเอียดเป็นสิ่งจำเป็น เพื่อลดความเสี่ยงจากการทำงานและสร้างความปลอดภัยในสถานประกอบการ

ผู้ปฏิบัติงานเกี่ยวกับสารเคมีทุกคนจะถูกปูนพื้นฐาน การปฏิบัติงานกับสารเคมีอย่างปลอดภัยโดยต้องผ่านการอบรมสารเคมี โดยจุดนี้เป็นข้อกำหนดตามกฎหมายกำหนด และต้องได้รับใบเซอร์การทำงานกับสารเคมี เพื่อใข้ในการยื่นนัร

อ้างอิง

• Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS), United Nations.
• Occupational Safety and Health Administration (OSHA), “Hazard Communication Standard,” U.S. Department of Labor.
• European Chemicals Agency (ECHA), “Safety Data Sheets,” European Union.